Europese mensenrechter, ken je plaats.
In 2005 werden mevrouw Otgon en haar toen 12 jarige dochter opgenomen in een ziekenhuis in Moldavië, nadat zij besmet waren geraakt door vervuild drinkwater. Gelukkig konden zij binnen twee weken het ziekenhuis weer verlaten. Maar mevrouw Otgon liet het er niet bij zitten. Ze klaagde het drinkwaterbedrijf aan, eigendom van de staat Moldavië, en eiste omgerekend € 6.700 aan smartengeld. De rechtbank stelde haar op alle punten in het gelijk, alleen het smartengeld viel tegen. Er werd slechts € 648 toegewezen. Daarmee nam mevrouw geen genoegen en ze ging in hoger beroep. Tevergeefs. Daar werd het smartengeld zelfs verlaagd tot € 310.
Over deze uitkomst kun je twisten. In sommige landen (bijvoorbeeld de VS) worden enorme bedragen aan smartengeld toegekend. Andere landen, zoals Nederland en Frankrijk, zijn daar veel terughoudender in. Maar goed, het was in dit geval wel erg weinig. Hoewel je niet mag vergeten, dat de gemiddelde levensstandaard in Moldavië veel lager ligt dan in het Westen! Wat daar verder ook van zij, dit leek me nu toch echt een kwestie, waar de Moldaviërs onder elkaar wel uit zouden kunnen komen. Moldavië is per slot van rekening gelukkig nog steeds een onafhankelijk land.[1]
Ik sprak hiervoor in de verleden tijd, want daar lijkt het inmiddels wel op. In een tot nu toe vrijwel onopgemerkte[2] uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM), van 25 oktober 2016, is die vrijheid aan banden gelegd. [3] Met een beroep op het bepaalde in artikel 8 van het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM), dat het recht op bescherming van de private sfeer, familieleven en het briefgeheim verwoordt[4], werd het in Moldavië toegekende smartengeld veel te laag geoordeeld. Het was volgens het Hof zelfs zo erg, dat genoemd artikel 8 EVRM was geschonden. Kortom: er was sprake van niet minder dan een mensenrechtenschending!
Was het echt zo erg? Wie had verwacht, dat het Europese Hof vervolgens flink zou uitpakken, kwam in elk geval bedrogen uit. De Europese rechters maakten er € 4.000 van (sic!) Leuk voor mevrouw Otgon misschien[5], maar ik word hier niet vrolijk van.[6]
Om te beginnen, raken de rechten van de mens onderhand wel erg aan inflatie onderhevig, als het enkele feit dat een schadevergoeding wat laag uitvalt al genoeg is om een schending aan te nemen. Het Europees Verdrag is daar toch nooit voor bedoeld. Het gaat toch om ernstige zaken als het opsluiten of vermoorden van politieke tegenstanders, het martelen van verdachten, het opheffen van de persvrijheid of het vervolgen van mensen wegens hun ras, geloof of seksuele geaardheid.[7] Als je een dergelijk belangrijk instrument gaat gebruiken voor ‘klein bier zaken’, ontneem je het moreel overtuigende, dwingende karakter aan de strijd tegen de schending van universeel geldende mensenrechten. Dan wordt een veroordeling door het EHRM dermate alledaags, dat niemand er meer van wakker ligt.
Wat mij op een tweede punt brengt. Toen het EVRM werd gesloten, was het de bedoeling een juridische dam op te werpen tegen het barbarisme van Nazi Duitsland. De in het verdrag opgesomde minimum rechten moesten in dat verband worden gezien en geïnterpreteerd. Het was niet de bedoeling een Europees Constitutioneel Hof in het leven te roepen. Helaas is dat door het EHRM uiteindelijk volledig uit het oog verloren. In plaats van het EVRM uit te leggen volgens de betekenis die het had voor een redelijk verstaander ten tijde van de vaststelling[8], bewandelden zij het pad van de dynamische uitleg, waarbij de rechters invulling gaven aan wat zij zagen als de veranderende eisen van de maatschappij. Een opvallende keuze, want juist Nazi rechters hadden daar een handje van. In het licht van de geschiedenis is het juist levensgevaarlijk, als rechters de wet gaan uitleggen, zoals zij denken dat die zou moeten luiden. Dit temeer als die rechters, zoals in het EHRM, feitelijk door de regeringen van hun thuislanden worden voorgedragen, waarna het wel erg gek moet lopen als ze niet worden benoemd.[9]
Het resultaat, te weten een Europese, autonome, wetgevende rechter, is naar mijn mening in strijd met de democratische kernwaarden van Europa, zoals die na de Franse revolutie vorm hebben gekregen. En als we dan toch recht willen doen aan de ontwikkelingen binnen de maatschappij? Past een Europese rechter, die weet wat goed voor ons is, nog wel in een Europa, waarin burgers dat juist zelf willen bepalen? Liefst in eigen land. Wie Europa een warm hart toedraagt, zorgt dat ook de Europese rechter een stap terug doet. Anders wordt hij mogelijk meegetrokken in de val van andere instituties, die de tekenen des tijds niet verstaan.
Ik heb in elk geval meer vertrouwen in een EHRM, dat alleen in actie komt als de elementaire rechten en vrijheden van de burger werkelijk in gevaar komen. En zich niet bemoeit met de hoogte van smartengeld. Dan maakt een veroordeling namelijk pas echt indruk.
©mr. Frank Visser, 2016
[1] Een groot deel van Moldavië wordt feitelijk bezet door Rusland, dat een pro-Russische afscheidingsbeweging in het zadel houdt. Desalniettemin is Rusland nog altijd lid van de Raad van Europa, aangesloten bij het EVRM en mag het zelfs een rechter leveren voor het EHRM.
[2] Ik kwam hem bij toeval tegen, toen ik uitzocht wat er terecht was gekomen van de Turkse rechter in het Hof, Işıl Karakaş, die volgens Wikipedia (ooit) banden had met de Gülenbeweging. https://en.wikipedia.org/wiki/Ay%C5%9Fe_I%C5%9F%C4%B1l_Karaka%C5%9F
[3]https://hudoc.echr.coe.int/eng#{“documentcollectionid2”:[“GRANDCHAMBER”,”CHAMBER”],”itemid”:[“001-167797”]}[3]
[4] “1. Everyone has the right to respect for his private and family life, his home and his correspondence.
[5] Mevrouw had haar eis bij het EHRM overigens verhoogd tot € 50.000!
[6] Rechter Lemmens ook niet. Als enige rechter was hij het niet eens met deze uitspraak (dissenting opinion).
[7] Die zaken lijken het Hof vooralsnog helaas niet echt te bereiken.
[8] Originalism, zoals voor de Amerikaanse grondwet bepleit door Chief Justice Scalia. Zie: Joost Sillen, Het Scalia Court, in AA 2016, afl 10 p.781.
[9] Ook in Nederland betreft het feitelijk in achterkamertjes besloten voordrachten. Waarom kandidaat rechters niet in de tweede kamer ondervraagd over hun achtergrond en zienswijzen? Grappig is dat er juist in Rusland wel publieke discussie mogelijk is.https://hro.rightsinrussia.info/archive/european-court/judge/dedov
