In het oudvaderlandse recht kende men de regel, dat je je vertrouwen moest zoeken, waar je het had gelaten. Daarmee bedoelden ze, dat vertrouwen een zaak is tussen de betrokken mensen, waar de overheid zich niet mee hoeft te bemoeien. Zoals een niet terugbetaalde lening. In het moderne handelsverkeer is dat onhoudbaar. Zonder enige vorm van krediet is grootschalige (internationale) handel niet denkbaar. En krediet verlenen, enkel op basis van vertrouwen, doet geen mens. Dus kun je vrijwel overal ter wereld de rechter te hulp roepen, als er niet wordt betaald.
Bij transacties tussen gewone mensen is kredietverlening echter helemaal geen ‘must’. Integendeel, de meeste transacties worden contant of met pinbetaling afgerekend. Via internet krijg je ook nauwelijks krediet. Bijna alles wordt online betaald. Dat moet bij de supermarkt ook.
Voordat mijn vader overleed, woonden wij in een keurige buurt, waar het gasverbruik via de meter werd afgerekend. Nadat wij naar ons café in een volksbuurt verhuisden, maakten wij kennis met de op gasmuntjes werkende gasmeter. Discriminerend en hoogst irritant, vooral als de muntjes op waren. Maar niemand in de buurt had een schuld aan het gasbedrijf. Alle buren betaalden de huur, per week, contant aan de huisbaas. Een weekje of wat achterlopen kon nog net, maar dan was het ook over. Betalen of wegwezen. Keihard, maar niemand had huizenhoge huurschulden, zoals tegenwoordig wel het geval is. En een nieuwe wasmachine kocht je op huurkoopbasis. Als er niet betaald werd, kwamen ze hem ophalen. Keihard, maar wel realistisch. Of zoals de slager riep, toen iemand tevergeefs een biefstuk op de pof wilde kopen: ‘als er geen geld is, kun je geen vlees eten.’ En zo was het, maar niemand hoefde naar de voedselbank. Kortom, er was wel armoede maar geen problematische schuldenlast.
Dat laatste is tegenwoordig anders. Schulden maken is immers wel erg gemakkelijk geworden. Té gemakkelijk, naar mijn mening. Bij het kantongerecht wemelt het van de wanbetalers, bij wie de schulden boven het hoofd gegroeid zijn. Vaak zijn ze nog erg jong, want als 18-jarige mag je al onbeperkt lenen en schulden maken.
Nou passen bedrijven en banken natuurlijk wel op, dat zij niet zomaar teveel ineens uitlenen aan de mensen. Probeer maar eens een hypotheek te krijgen. Een behoorlijk onderpand, of een vaste baan, is wel het minste wat zij verlangen. En een check bij het BKR is standaard. Daar zit het probleem dus niet, als we het over de schuldenproblematiek hebben.
Het probleem zit hem bij de veelheid van, meestal relatief kleine, schulden, die razendsnel groeien, waarna soms draconische incassomaatregelen volgen. Ik noem snel oplopende huurschulden, achterstallige energienota’s, onbetaalde telefoonrekeningen en niet betaalde zorgpremies. Mensen dichten het ene gat met het andere, betalen zich blauw aan afbetalingsregelingen, vertragingsrente en buitengerechtelijke kosten, waarna uiteindelijk toch de deurwaarder op de stoep staat en zelfs een huisuitzetting dreigt. Dan kan alleen een schuldsanering nog soelaas bieden, maar daarvoor bestaan helaas veel te lange wachtlijsten, als je er al voor in aanmerking komt. Waardoor het te laat is..
Wat nu, als dergelijke schulden niet meer via de rechtbank zouden kunnen worden ingevorderd? Dat de leverancier alleen nog maar verdere levering kan weigeren? Zou dat een oplossing bieden?
Een oud, bijna vergeten wetsartikel (7A1826 van het Burgerlijk Wetboek) luidt als volgt: “De wet staat geene regtsvordering toe, ter zake van een schuld uit spel of weddenschap voortgesproten.” Dus, gokschulden zijn niet via de rechtbank te incasseren. Heb je daarom flink gewonnen bij een kaartspelletje, dan moet je maar hopen dat de verliezer ook echt betaalt. Want doet hij dat niet, dan is een gang naar de rechter zinloos. Dat is ook de reden, dat je niet op de pof kunt gokken in het casino.
Wat nu, als we deze regel ook zouden toepassen op de hiervoor bedoelde, dagelijkse vorderingen op gewone mensen. Ik hoor beroepsincasseerders al snuiven: ‘ja hallo, dan betaalt geen mens meer!’ Maar is dat zo? Als het gas en licht wordt afgesloten zit je in de kou en in het donker. Als je de huurwoning moet verlaten, sta je op straat. En als je niet meer kunt telefoneren, ben je ook de Sjaak. Kortom, onmiddellijke staking van de leveringen helpt, net zoals mijn moeder dat vroeger deed. En bovendien, waarom moet er zo nodig krediet worden verleend op consumentenbestedingen? Waarom betalen die mensen niet contant? Juist ja…… omdat ze het geld niet hebben.
Ik zou dus denken, wie stelselmatig zomaar krediet verleent aan al zijn particuliere klanten, loopt een reëel risico. Statistisch staat namelijk op voorhand vast, dat een bepaald percentage niet zal betalen. Het is niet zo erg als in het casino, maar er bestaat wel een gelijkenis. Iedereen hoopt op betalende klanten, maar niet iedereen krijgt ze. Waarom zou de overheid de incasso van dergelijke gokschulden nu wèl faciliteren? Het is toch ook een beetje ‘eigen schuld, dikke bult?’ En waarom moeten de sociale gevolgen van wanbetaling op de gemeenschap worden afgewenteld?
Natuurlijk. Als deze regel zou worden ingevoerd (met afsnijden van kredietconstructies via derden), zullen bedrijven omzet missen. Omzet, die ze realiseren bij mensen die niet goed zijn voor hun geld. Maar tegenover die bedenkelijke omzet staan de maatschappelijke kosten van problematische schuldvorming. Schulden, die blijven groeien door rente, incassokosten en gerechtelijke kosten. En de smoezelige randverschijnselen van de incasso industrie, zoals de handel in problematische schulden, die voor een fractie van de nominale waarde aan schimmige bedrijven worden verpatst, waarna men met lastig vallen en soms zelfs intimidatie alsnog probeert de volle mep binnen te harken.
Kortom: laat de markt zijn werk doen en laat bedrijven en nutsbedrijven zelf maar zien hoe ze hun geld binnen halen, net zoals mijn moeder dat vroeger deed. Alleen bij de premie zorgverzekering werkt dat niet, maar het is een kleine moeite om die premie direct in te houden op loon of uitkering.
Ik voorspel een onmiddellijke en opzienbarende terugloop van problematische schulden en alle daarmee verbonden sociale ellende. Incassobureaus zullen zich geheel en al moeten richten op onbetaalde handelsschulden en er komt een onmiddellijk einde aan de smakeloze handel in problematische vorderingen.
